III (гарадскі) этап 11 клас

Комплексная работа па беларускай мове і літаратуры
11 клас

Заданне 1. Беларускі мовазнавец Янка Станкевіч настойліва даводзіў, што “парадак літар беларускай кірыліцы павінен быць такі: О, А, Э, Б, Г, Ґ, Х, Д, Е, Ё, Я, ДЗ, ДЖ, З, Ж, І, Й, К, Л, М, Н, Ф, П, Р, С, Ш, Т, В, У, Ў, Ь, Ц, Ч, Ы, Ю”.

Як Вы думаеце, чым можна растлумачыць незвычайны пачатак такога варыянту алфавіта: О, А, Э…?

Максімальная колькасць балаў – 4.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Заданне 2. Спалучыце паронімы заспакаяльны – заспакоены – заспакойлівы з адпаведнымі ім словамі.

Максімальная колькасць балаў – 5.

Словы: вестка, дзіця, кроплі, лекі, пакупнік, пасажыр, песня, словы, сродкі, угаворы.
*заспакаяльны*
*заспакоены*
*заспакойлівы*

Заданне 3. Устанавіце адпаведнасць паміж тэрмінамі, якія прапаноўваліся ў 20-я гг., і іх сучаснымі варыянтамі. Адказ запішыце ў форме літарна-лічбавага спалучэння.

Максімальная колькасць балаў – 3 (0,5 за правільна вызначаную пару).

Тэрмін 20-ых гадоў ХХ ст.	Сучасны адпаведнік тэрміна
А. зельнік	гібрыд
Б. мяшанец	паразіт
В. прысваенне	гербарый
Г. чужаед	інтэрмедыя, інтэрлюдыя
Д. паміждзея	гармонія
Е. суладжванне	асіміляцыя
Правільны адказ:

Заданне 4. Запішыце значэнне фразеалагізмаў. Укажыце, якія ўяўленні або з’явы рэчаіснасці ляжаць у іх аснове.

Максімальная колькасць балаў – 3 (за значэнне фразеалагізма – 0,5,
за тлумачэнне іх паходжання - 0,5).

1) адным мірам мазаны:__________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

2) вомегам вылазіць: ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3) дарогу перабягаць:_____________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

Заданне 5. Запоўніце табліцу, указаўшы ролю слова калі і тып сказаў, у якіх яно ўжываецца.

Максімальная колькасць балаў – 6.

Сказ	Тып сказа	Роля слова калі
У той дзень, калі* яны сустрэліся, зацвіла чаромха.*		Злучальнае слова
	Складаназалежны з даданай дапаўняльнай
Яму было вядома, калі* прывязуць новыя падручнікі*
	Складаназалежны з даданай акалічнаснай умовы	Злучнік

Заданне 6. Падбярыце кантэкст, у якім слова так будзе адпавядаць указанаму значэнню.

Максімальная колькасць балаў – 5.

Значэнне	Кантэкст, які пацвярджае значэнне
1) выражэння сцвярджэння, згоды:
2) выражэнне агульнага значэння неакрэсленасці, незавершанасці думкі:
3) выражэнне агульнага значэння роздуму, меркавання:
4) выражэнне агульнага значэння радасці, задавальнення:
5) выражэнне здзіўлення, абурэння, нязгоды:

Заданне 7. Адзначце графічна (→), якія з прыведзеных жанраў адпавядаюць афіцыйна-справавому стылю. Адказ растлумачце.

Максімальная колькасць балаў – 5.

*канвенцыя*		*закон*
*эсэ*		*фельетон*
*канспект*		*акт*
*заява*		*рэпартаж*
*анатацыя*	*Афіцыйна-справавы стыль*	*лекцыя*
*баллада*		*ультыматум*
*мемарандум*		*справаздача*
*хайку*		*тэзісы*
*статут*		*нота*
*прэс-канферэнцыя*		*тлумачальная запіска*

АБГРУНТАВАННЕ:______________________________________

Заданне 8. Запоўніце табліцу.

Максімальная колькасць балаў – 9 (1 бал за правільны адказ).

Род літара-туры	Аўтар – творчае імя	Аўтар – сапраўд-нае імя	Твор	Жанр	Ідэя і яе ўвасаб-ленне	Харак-тэрная цытата – ілюстра-цыя з твора
Лірыка		Максім Багда-новіч		Філа-софская/ патрыя-тычная лірыка	Ідэя неўміру-часці народна-га духу, адраджэ- ння роднага краю
Ліра-эпас	Якуб Колас				Аўтабія-графічны твор. Шырокае адлюстра-ванне народнага побыту і прыроды. Філасоф-ская ідэя зямлі і волі.	Мой родны кут, як ты мне мілы!
Драма		Іван Луцэвіч			Пошукі маладым пакаленнем рэальных шляхоў вызвалення Бацькаў-шчыны	Сымон: На вялікі сход! Па Бацькаў-шчыну!

Заданне 9. Адзначце «лішняе» ў прыведзеным пераліку. Выбар растлумачце.

Максімальная колькасць балаў – 2.

«Дзікае паляванне караля Стаха», «Бандароўна», «Люцыян Таполя», «Пошукі будучыні», «Будзем сеяць, беларусы!», «Кветка пажоўклая», «Гандлярка і паэт».

ПРАВІЛЬНЫ АДКАЗ:_________________________________________________________________

АБГРУНТАВАННЕ:_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Заданне 10. Устаўце прапушчаныя словы. Запішыце назву твора, псеўданім і сапраўднае імя аўтара, час напісання твора.

Максімальная колькасць балаў – 9 (1 бал за кожны правільны адказ).

З легендаў і казак былых пакаленняў,
З калосся __________ жытоў і пшаніц,
З сузор'яў і сонечных цёплых праменняў,
З грымучага ззяння бурлівых крыніц,
З птушынага шчэбету, шуму дубровы,
І з гора, і з радасці, і з усяго
Таго, што лягло назаўсёды ў аснову
Святыні народа, бяссмерця Яго, -
Ты выткана. дзіўная родная мова.

Няма на зямлі таго шчасця і гора,
Якога б ты нам перадаць не магла.
Няма такіх ________, глыбокага мора
І гор, праз якія б ты не правяла
Мяне на радзіму, туды, дзе сягоння
Стаіць акрываўлены вораг з пятлёй
Над спаленай хатай, над родным загонам,
Над _____________ і над песняй маёй, -
Над тым, што было і што век будзе вольным.

Народ пранясе цябе, родная мова,
Святлом ______________ у сэрцы сваім
Праз цемру і годы змаганняў суровых.
Калі ж ападзе і развеецца дым
І нівы васкросшыя закаласяцца, -
Ізноў прашуміш ты вясновым дажджом,
Ізноў зазвініш ты у кожнай хаце,
_________________ дасі іх сярэбраны гром
І вусны расквеціш усмешкай дзіцяці.

НАЗВА ТВОРА:______________________________________________________________________
ПСЕЎДАНІМ:_______________________________________________________________________
САПРАЎДНАЕ ІМЯ АЎТАРА:___________________________________________________________
ЧАС НАПІСАННЯ ТВОРА:_____________________________________________________________

ДАВЕДКІ

11 клас

Заданні	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	Усяго
Балы	4	5	3	3	6	5	5	9	2	9	51

Заданне 1.

КАМЕНТАРЫЙ:

Аўтар такога варыянта алфавіта лічыць, што традыцыйная паслядоўнасць графічных знакаў не адпавядае асаблівасцям гукавай сістэмы беларускай мовы. Найбольш характэрнымі з іх з’яўляюцца аканне (пераход ненаціскных о/э), яканне (пераход е ў першым складзе перад націскам у я), што на графічным узроўні мае дакладныя літарна-гукавыя суадносіны. Пры традыцыйным размяшчэнні “словы з этымалагічным о ў корані, але з розным націскам, стаяць у слоўніку у межах той самай літары далёка адно ад аднаго”. Таму такі пачатак алфавіта (“абэцэды”) павінен замацаваць спецыфічныя рысы фанетычнай сістэмы беларускай мовы на графічным узроўні і зрабіць алфавіт максімальна празрыстым.

Заданне 2.

Словы: вестка, дзіця, кроплі, лекі, пакупнік, пасажыр, песня, словы, сродкі, угаворы.
*заспакаяльны*	кроплі, сродкі, лекі
*заспакоены*	дзіця, пакупнік, пасажыр
*заспакойлівы*	угаворы, словы, песня, вестка

Заданне 3.

Тэрмін 20-ых гадоў ХХ ст.	Сучасны адпаведнік тэрміна
А. зельнік	гібрыд
Б. мяшанец	паразіт
В. прысваенне	гербарый
Г. чужаед	інтэрмедыя, інтэрлюдыя
Д. паміждзея	гармонія
Е. суладжванне	асіміляцыя
Правільны адказ: А3 Б1 В6 Г2 Д4 Е5

Заданне 4.

1) адным мірам мазаны: 'тое самае, аднолькавыя, адзін аднаго варты'. У складзе ФА – царкоўнае слова МІРА 'духмяны алей для хрысціянскага абраду мірапамазання';

2) вомегам вылазіць: ‘не прайсці бясследна’. Вомег (балігалоў) – расліна, выціснутым ядам з якой можна атруціцца. Лісты выклікаюць хуткае атручванне. Спачатку ўзнікла свабоднае словазлучэнне вомег вылазіць, а потым пераасэнсаванне пад уплывам ФА бокам вылазіць;
3) дарогу перабягаць: ‘перашкаджаць камусьці, апярэджваць у чым-н.’ У аснове ляжаць даўнія вераванні: калі кот, заяц, ліса або чалавек “з дрэнным вокам” перабягалі дарогу, то не пашанцуе.

Заданне 5.

Сказ	Тып сказа	Роля слова калі
У той дзень, калі* яны сустрэліся, зацвіла чаромха.*	Складаназалежны з даданай азначальнай	Злучальнае слова
2. Я не ведаю, калі скончыцца гэты дождж.	Складаназалежны з даданай дапаўняльнай	Злучальнае слова.
Яму было вядома, калі* прывязуць новыя падручнікі*	Складаназалежны з даданай дзейнікавай	Злучальнае слова.
4. Калі падрыхтуешся, здасі экзамен на выдатна.	Складаназалежны з даданай акалічнаснай умовы	Злучнік

Заданне 6.

1) – Ці падрыхтаваў ты рэферат па беларускай мове?
- Так! (Выражэнне сцвярджэння, згоды)
2) – Што новага чуваць?
- Ды, так… (Выражэнне агульнага значэння неакрэсленасці, незавершанасці думкі)
3) – Так… І што зараз з гэтым рабіць?!.. (Выражэнне агульнага значэння роздуму, меркавання)
4) – Так, гэта адбылося: я пераможца! (Выражэнне агульнага значэння радасці, задавальнення)
5) – Так! Хто казаў, што я не стану прызёрам алімпіяды? (Здзіўленне, абурэнне, нязгода)

Заданне 7.

КАМЕНТАРЫЙ:

Афіцыйна-справавому стылю, з характэрнымі толькі для яго лексічнымі, марфалагічнымі, сінтаксічнымі і іншымі асаблівасцямі, адпавядаюць жанры, у якіх у большай ці меншай ступені адлюстраваны адносная ўстойлівасць, адсутнасць эмацыянальнасці, сцісласць, кампактнасць выкладу, клішыраванасць, дакладнасць, стандартызаванасць, ці так званы фармальны кансерватызм.

А гэтым патрабаванням адпавядаюць наступныя жанры: канвенцыя, заява, мемарандум, статут, закон, акт, ультыматум, справаздача, нота, тлумачальная запіска.

Заданне 8.

ПРАВІЛЬНЫЯ АДКАЗЫ:
Максім Багдановіч / «Санет» («Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі…») / радок з твора
Канстанцін (Міхайлавіч) Міцкевіч / «Новая зямля» / паэма
Янка Купала / «Раскіданае гняздо» / сацыяльна-філасофская драма (не прымаюцца адказы гістарычная драма, сацыяльна-побытавая драма, звычаёвая драма).

Заданне 9.

ПРАВІЛЬНЫ АДКАЗ: «Будзем сеяць, беларусы!»
АБГРУНТАВАННЕ: твор лірычнага роду літаратуры (верш). Астатнія творы належаць да эпасу або ліра-эпасу.

Заданне 10.

ПРАВІЛЬНЫЯ АДКАЗЫ:
- цяжкога, нетраў, будучыняй, незгасальным, Цымбалам;
- «Родная мова»;
- Максім Танк – Яўген (Іванавіч) Скурко;
- 1943 (у часы Вялікай Айчыннай вайны).